de Havilland (Airco) DH.9

Brytyjski lekki samolot bombowy zbudowany w zakładach Aircraft Manufacturing Co. (Airco) w 1917 roku. Zaprojektowany przez konstruktora Geoffrey'a de Havilland'a.

Przyjęto go na wyposażenie RFC (Royal Flying Corps). Produkcję z racji dużych zamówień realizowano oprócz zakładów Airco, w jedenastu innych wytwórniach na prawach licencyjnych.

Do końca 1918 roku wyprodukowano 3204 egzemplarze.

Samolot był używany na Froncie Zachodnim oraz w Macedonii, Palestynie i Rosji.

Podczas użytkowania stwierdzono zbyt słabą moc silnika (Siddeley Puma, 230 KM) oraz dużą zawodność napędu. Z racji słabej mocy silnika zrezygnowano w jednostkach z przenoszenia ładunku bombowego i używano samolot do zadań rozpoznawczych oraz jako myśliwiec eskortowy.

W 1918 roku rozpoczęto produkcję wersji DH.9A z silnikiem Liberty o mocy 400 KM. wyprodukowano ok. 2500 samolotów tej wersji.

Po zakończeniu I WŚ używano tych samolotów do przewozu pasażerów i poczty. Poza tym samolot tego typu był pierwszym samolotem zarejestrowanym w Wielkiej Brytanii z rejestracją cywilną (G-E AAA).

Ostatnie egzemplarze samolotów tego typu wycofano z użytku w 1931 roku.

W polskim lotnictwie wojskowym używano dwudziestu samolotów DH.9.

W lipcu 1919 roku spłynęła pierwsza oferta od firmy Handley Page do Polskiej Misji Zakupów Wojskowych w Paryżu. W związku z tym oddelegowano do Wielkiej Brytanii por.pil. Mariana Gawła oraz por.inż. Henryka Tłuchowskiego. We wrześniu 1919 roku zapoznali się z samolotem m.in. oblatując go.

Ich opinie zebrał kpt.pil. Jerzy Borejsza opisując w raporcie samolot jako konstrukcję na średnim poziomie technicznym, o zbyt małej prędkości maksymalnej z leniwą reakcją na stery, aczkolwiek nie sprawiającą problemów podczas pilotażu. Za wadę uznano brak mocniejszego silnika. W związku z tym PMZW w Paryżu odrzuciła ofertę.

Na wiosnę 1920 roku ponowiono ofertę na zakup 50 egzemplarzy samolotów tego typu - spotkała się ona również z odmową 20 czerwca 1920 roku.

Lord Curzon w swoim piśmie z dn. 08.01.1920 r. zaoferował odstąpienie przez Rząd JKM 30 maszyn kilku różnych typów. W ofercie było m.in. 10 samolotów DH.9 i Bristol F.2B Fighter - obydwa typy z silnikami Siddeley Puma. Z racji rezygnacji z samolotów Bristol Fighter napędzanymi silnikami Puma wymieniono je na dziesięć egzemplarzy samolotów DH.9 - co dało w ofercie łącznie dwadzieścia samolotów DH.9.

Pierwsze dwa egzemplarze przybyły do Gdańska na pokładzie s/s Neptun 24 kwietnia 1920 roku (inne źródła mówią o okresie 10-15 kwietnia).

Druga partia w ilości ośmiu egzemplarzy była dostarczona do Gdańska przez s/s Warszawa 4 maja 1920 roku.

Trzecia i ostatnia partia dziesięciu egzemplarzy była dostarczona do Gdańska przez s/s Neptun 11 maja 1920 r.

Niektóre źródła różnią się datami od podanych i podają odwrotnie ilość egzemplarzy w stosunku do drugiej i trzeciej partii.

Wszystkie podarowane samoloty pochodziły z wytwórni Airco, Alliance Aeroplane Co., National Aircraft Factory No.2, Warning Gillow.

Samoloty z pierwszej partii bez rozpakowywania ze skrzyń przesłano do Lwowa 19 kwietnia 1920 roku, gdzie przybyły 25 kwietnia tego samego roku. Samoloty te złożono w III Ruchomym Parku Lotniczym pomimo fatalnego stanu technicznego maszyn. Jedna maszyna została rozbita podczas oblotu, a druga z powodu złego stanu technicznego prawdopodobnie została poddana kasacji bez próby oblotu.

Druga partia ośmiu egzemplarzy została skierowana do Centralnych Składów Lotniczych. Dopiero po zakończeniu wojny polsko-radzieckiej zaczęto ich remont i składanie.

Samoloty z trzeciej i zarazem ostatniej partii były od razu przesłane z Gdańska do Lwowa i były tam montowane w III Ruchomym Parku Lotniczym. Do pomocy przysłano mechanika z Wielkiej Brytanii.

Samoloty z trzeciej partii były przekazane w czerwcu 1920 r. do 5. i 6. EW. Uzyskały tam opinię dobrych samolotów, choć zaznaczono awaryjność pompy paliwowej silnika Puma. Podczas działań wojennych z Rosją Radziecką utracono trzy egzemplarze samolotów tego typu.

Po zakończeniu działań wojennych samoloty kierowano do CWL w celu przeprowadzenia remontów. Dopiero tam nadawano im numerację polską.

Po wojnie samoloty te były na stanie OSOL w Toruniu (początkowo cztery, a później dziewięć egzemplarzy), oraz 5. EW / 3. PL. Po rozformowaniu OSOL w maju 1924 roku, samoloty przekazano do Eskadry Treningowej / 4. PL w Toruniu. Były tam do lipca 1925 roku. Następnie były przechowywane w stanie magazynowym.

W 1924 roku pięć samolotów po wykonaniu remontu sprzedano do Estonii.

Z racji dużego zużycia silników Puma planowano zmienić je na silniki Austro Daimler (o mocy 230 KM). Przebudowie poddano tylko jeden egzemplarz i skierowano do prób w OSOL, a po rozformowaniu ośrodka przekazano do 4. PL.

Ostatni samolot na stanie 4. PL był wykazywany pod koniec 1928 roku. Został poddany kasacji w lutym 1929 roku.

Samolot de Havilland DH.9 był jednosilnikowym dwumiejscowym dwupłatem o konstrukcji drewnianej.

Kadłub kratownicowy o konstrukcji drewnianej, kryty płótnem i sklejką. Skrzydła dwudźwigarowe drewniane, kryte płótnem. Usterzenie ze szkieletem spawanym z rur stalowych, kryte płótnem.

Uzbrojenie samolotu stanowił jeden km pilota Vickers wz.09 kal.7,7 mm, oraz jeden km obserwatora Lewis wz.15 kal.7,7 mm. Samolot mógł przenosić do 200 kg bomb. W kadłubie mieściło się osiem bomb o wagomiarze 25 kg każda. na zamkach podskrzydłowych można było przenosić cztery bomby o wagomiarze od 25 go 50 kg każda.

Dodatkowe wyposażenie stanowiła radiostacja pokładowa DC, oraz aparat fotograficzny F26.

Załogę samolotu DH.9 stanowili pilot i obserwator.

Inne fotografie / ilustracje:

Silnik	Siddeley Puma (rzędowy)
Moc [KM]	230
Rozpiętość [m]	12,91
Długość [m]	9,27
Wysokość [m]	3,44
Powierzchnia nośna [mkw]	40,3
Masa własna [kg]	1012
Masa całkowita [kg]	1510
Prędkość maks. [km/h]	176
Prędkość wznosz. [m/s]	3,2
Pułap [m]	4725
Zasięg [km]	700
Czas lotu [godz]	4 godz 30 min

Źródła:

• Andrzej MORGAŁA "Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924", Bellona Lampart, Warszawa 1997
• Tadeusz KRÓLIKIEWICZ, "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990
• Tomasz J. KOPAŃSKI "Samoloty brytyjskie w lotnictwie polskim 1918-1930", Dom Wydawniczy Bellona, 2001