Ansaldo A.1 Balilla

Włoski samolot myśliwski z okresu I WŚ.

Jego konstrukcja wywodziła się z samolotu SVA.5, lecz była mniejsza gabarytowo. Z samego samolotu SVA zapożyczono konstrukcję kadałuba, a w samolocie A.1 zastosowano inną komorę płatów. Napęd lotek był wzorowany na używanych we Włoszech samolotach Nieuport, a obrys oraz położenie płatów względem siebie zapożyczono z samolotów SPAD. Dodatkową zapożyczoną nowinką techniczną z samolotów SPAD było zamontowanie wyrzucanego zbiornika paliwa w kadłubie.

Samolot A.1 Balilla został zaprojektowany przez inż.Giuseppe Brezzi.

W lipcu 1917 roku oblatano na lotnisku Grosetto w Toskanii prototyp (nr płatowca 16503) - pilotem był st.sierż. Mario Stoppani. W grudniu 1917 roku zakończono próby, a samolot był testowany m.in. przez pilotów mjr Francesco Baracca, ppłk Pier Rugiero Piccio i por. Fulco Ruffo di Calabria.

Samolot oceniono dobrze pod kątem prędkości poziomej i wznoszenia. Do słabszych cech zaliczono zwrotność, oraz zbyt duże obciążenie powierzchni nośnej.

Samolot przeprojektowano zwiększając rozpiętość skrzydeł, dając silnik o większej mocy SPA 6A, oraz zmieniono kształt chłodnicy i usterzenia. Uzbrojenie przeniesiono z grzbietu na burty i schowano je w obrysie bryły kadłuba.

Zmieniony prototyp A.1bis przekazano 4 marca do 91 Squadriglia da Caccia, gdzie wykonywał na nim loty gł. Mario de Bernardi (tylko po włoskiej stronie rzeki Piave). Z racji awaryjności silnika, oraz tendencji do utraty wysokości przy wykonywaniu zakrętów samolot nie przyjął się w eskadrze i nie było wielu chętnych do wykonywania na nim lotów. W efekcie prototyp zwrócono do wytwórni w Turynie w celu wprowadzenia koniecznych poprawek konstrukcyjnych.

Braki samolotów na froncie włoskim spowodowały, że pomimo słabej opinii wprowadzono w 1918 roku do użytku nieco ponad 100 samolotów pierwszej serii do jednostek frontowych. Większej ilości samolotów A.1 Balilla używała jedynie jednostka 241 Squadriglia da Caccia należąca do włoskiej marynarki wojennej. Z czasem samoloty z jednostek frontowych przesuwano do jednostek obrony kraju (jednostek obrony baz sterowców położonych w głębi Włoch), a z nich trafiła po zakończeniu działań wojennych do jednostek szkolnych i magazynów. W grudniu 1919 roku we Włoszech było 186 maszyn tego typu (z tego 47 w szkolnictwie lotniczym, 33 w rezerwie, 106 przeznaczono na sprzedaż - 127 egz. było w magazynach Direzione Rinformenti i 12 sekcji technicznej).

Na samolocie tego typu odniesiono tylko jedno zwycięstwo powietrzne - por. Leopoldo Eleuteri zestrzelił na tym samolocie (nr 16537) austryjacką maszynę obserwacyjną w dn. 8 października 1918 roku.

Samoloty tego typu wyeksportowano m.in. do Polski (35 sztuk), ZSRR (1922 r. - 30 sztuk; używanych do 1926 roku), Hiszpanii (2 szt.), Urugwaju (1 szt.), oraz do Argentyny, Łotwy i USA (gł. jako samoloty wyścigowe).

Samoloty A.1 Balilla zakupiono do lotnictwa polskiego w 1919 roku w liczbie 35 sztuk, wraz z licencją na produkcję w kraju. Zakładem produkcyjnym w Polsce były Zakłady Mechaniczne Plage & Laśkiewicz w Lublinie.

Zamówienia we Włoszech dokonała Polska Misja Wojskowa pod kierownictwem gen. bryg. Eugeniusza Kątkowskiego. Pierwszą partię samolotów w ilości 10 egzemplarzy zamówiono (z ramienia Głównego Urzędu Zaopatrywania Armii) w sierpniu 1919 roku. Druga partia 15 samolotów była zamówiona w marcu 1920 roku, a trzecia opiewająca zamówienie na 10 maszyn była zamówiona w sierpniu 1920 roku.

Przed realizacją zamówienia wysłano z Włoch do kraju egzemplarz ofertowy "prim". Był on początkowo przechowywany na terenie Stacji Lotniczej Ławica w okresie grudzień 1919 - styczeń 1920. Samolot ten był później zmontowany w CWL. Na samolocie tym w ramach pokazu możliwości i jednocześnie testu maszyny pilot włoski Mainardi zajął III miejsce w lotniczym mityngu akrobacji lotniczej.

Pierwsza partia samolotów dotarła do Warszawy 9 stycznia 1920 roku. Montaż ostatniego egzemplarza z dostarczonej partii ukończono 28 kwietnia. Zmontowane samoloty były od razu przekazywane do jednostek walczących na froncie polsko-radzieckim.

W sierpniu 1920 roku dotarła do kraju ostatnia partia 10 samolotów włoskiej produkcji do Krakowa. Samoloty te po zakończeniu działań wojennych z Rosją Radziecką były nadal w użyciu w 1. PL, 2. PL, 3. PL, w sekcji ćwiczeń w CZL i Wyższej Szkole Pilotażu w Grudziądzu.

Produkcja licencyjna odbywała się w Zakładach Mechanicznych Plage & Laśkiewicz. Zakłady zostały wybrane do realizacji tego zamówienia jeszcze w październiku 1919 roku.

Już 14 lutego 1920 roku została podpisana umowa z ZM P&L na dostawę 100 egzemplarzy samolotów A.1 Balilla i A.300 w okresie od sierpnia 1920 do końca września 1921.

5 marca 1920 roku wytwórnia ZM P&L podpisała z włoską wytwórnią Gio Ansaldo kontrakt na dostawę 100 silników SPA 6A. Samolot wzorcowy miał dostarczyć do Polski lotem ppor. pil. Stefan Pawlikowski, jednakże z powodu uszkodzenia maszyny musiał on lądować na francuskim lotnisku Montelimar i w ostateczności egzemplarz ten był dostarczony do kraju drogą morską do Gdańska.

W październiku 1920 roku ponownie podjęto przerwane działaniami wojennymi przygotowania do produkcji seryjnej samolotu. Poprzedził je śmiertelny wypadek Adama Haber-Włyńskiego podczas pokazu akrobacji na tym typie samolotu w dn. 21 lipca 1920 roku. Oficjalnie zarzucono winą obarczono pilota za zbyt brawurową akrobację. Przyczyną wypadku była wg niektórych opinii tendencja samolotu do wchodzenia w ślizg przy ciasnych zakrętach. Podobny wypadek odnotowano bowiem dwa miesiące wcześniej w 7. EM / 1. PL.

Wiosną 1922 roku po serii wypadków na samolotach A.1 powołano komisję z MS Wojsk. do zbadania przyczyn na terenie wytwórni oraz drugą komisję z WCBL do zbadania przyczyn awaryjności silników importowanych z Włoch.

Okazało się że strona włoska wysłała do Polski część silników używanych po remoncie generalnym, a nie nowych jak nakazywały to zapisy w umowie.

4 października 1922 ograniczono zamówienie na A.1 Balilla do 80 egzemplarzy.

Do września 1923 roku trwało badanie silników oraz próby statyczne wyprodukowanych płatowców. Zakwestionowano przydatność części zmagazynowanych silników oraz stwierdzono gorsze parametry statyczne elementów płatowca.

Dopiero pod koniec września 1923 roku skierowano pierwsze A.1 Balilla do odbioru przez lotnictwo wojskowe.

Kolejne ataki prasowe nasilające się w kwietniu i maju 1924 roku spowodowały powołanie kolejnej komisji, która zaleciła kompleksową kontrolę jakości produkcji w ZM P&L. Ponadto zasugerowano zwrócenie uwagi na poziom wyszkolenia w eskadrach używających samolotów A.1 Balilla.

Ostatecznie we wrześniu 1924 roku podjęto decyzję o zaprzestaniu produkcji samolotów A.1 Balilla w Polsce. Do tego czasu wyprodukowano 62 egzemplarze (wg innych źródeł 57 egz.) i jako dopełnienie umowy wytwórnia została zobowiązana do przekazania 23 kompletnych płatowców bez silników. Wyprodukowano jeszcze 8 płatowców, a 15 było w kompletach części które magazynowano do maja 1927 roku.

Całkowita liczba wyprodukowanych w Polsce samolotów A.1 Balilla wyniosła ostatecznie 70 sztuk.

Na samolotach A.1 Balilla odnotowano w Polsce 15 wypadków śmiertelnych (4 na samolotach włoskiej produkcji, 11 na samolotach licencyjnych).

W latach 1924-26 wycofano ostatecznie ten typ samolotu z jednostek liniowych. Ostatnie samoloty A.1 wycofano w Polsce z eskadr treningowych w 1928 roku.

Samolot A.1 Balilla był jednosilnikowym, jednomiejscowym dwupłatem o konstrukcji drewnianej.

Kadłub drewniany kryty sklejką, część silnikowa z poszyciem aluminiowym. Skrzydła drewniane dwudźwigarowe kryte płótnem. Usterzenie w układzie klasycznym, statecznik pionowy kryty sklejką - stery płótnem, statecznik poziomy z noskami ze sklejki, z poszyciem płóciennym.

Podwozie - dwugoleniowe, stałe z amortyzatorem ze sznura gumowego. Śmigło drewniane dwułopatowe.

Uzbrojenie samolotu A.1 Balilla stanowiły dwa km Vickers kal.7,7 mm.

Załogę samolotu A.1 Balilla stanowił pilot.

Inne fotografie / ilustracje:

Silnik	SPA 6A rzędowy, chł. cieczą
Moc [KM]	220
Rozpiętość [m]	7,68
Długość [m]	6,84
Wysokość [m]	2,63
Powierzchnia nośna [mkw]	21,25
Masa własna [kg]	625
Masa całkowita [kg]	870
Prędkość maks. [km/h]	210
Prędkość wznosz. [m/s]	4,9
Zasięg [km]	360-400
Czas lotu [godz, min]	2,30

Źródła:

• Andrzej MORGAŁA, "Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924", Bellona Lampart, Warszawa 1997
• Andrzej MORGAŁA
• Tadeusz KRÓLIKIEWICZ, "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990
• Tomasz GOWOREK, "Pierwsze samoloty myśliwskie lotnictwa polskiego", SIGMA NOT, Warszawa 1991
• Tomasz GOWOREK, "Samoloty myśliwskie pierwszej wojny światowej", WKiŁ, Warszawa 1988