Bleriot SPAD S.61C1

Jednomiejscowy samolot myśliwski produkcji francuskiej. Prototyp samolotu oblatano 6 września 1923 roku. Produkcję seryjną uruchomiono w 1925 roku w zakładach Bleriot Aeronautique, Suresnes, Seine we Francji.

Polskie lotnictwo wojskowe używało 256 samolotów tego typu wyprodukowanych we Francji oraz ok. dziesięciu egzemplarzy wyprodukowanych w CWL i PZL.

Na podstawie ustaleń Memoriału Rozwoju Lotnictwa w Polsce pochodzącego z Departamentu IV Żeglugi Napowietrznej określono w październiku 1924 roku plany zapotrzebowania na samoloty tego typu w ilości 300 sztuk. Na tej podstawie z firmą Francopol Ministerstwo Spraw Wojskowych podpisało umowę na licencyjną produkcję tego typu samolotu w Polsce w dniu 30 grudnia 1924 roku.

Zobowiązano się do dostarczenia 100 samolotów licencyjnych w okresie od 31 marca do 30 września 1926 roku (inne źródła mówią o 500 maszynach). Jednocześnie tego samego dnia podpisano również zamówienie na wyprodukowanie i dostarczenie 150 egzemplarzy przez francuską wytwórnię. Zamówienie to później skorygowano 25 marca 1925 roku na dostarczenie 100 samolotów S.61C1 i 50-ciu S-51C1. W terminie późniejszym zamówiono drugą partię 150 samolotów z Francji w ilości 150 sztuk. Ponadto do kraju sprowadzono jeszcze dwa egzemplarze wzorcowe dla wytwórni Francopol, oraz prototyp S-61SES (budowany w okresie 25.09.1925 - 28.04.1926), egz. rekordowy S-61-4 z silnikiem LD-12Ee o mocy 480 KM, egz. modelowy M-4 (z metalowym śmigłem i silnikiem Hispano Suiza 500 KM) i samolot ofertowy.

Kontrola zakładów Francopol wykonana przez płk Ludomiła Rayskiego w lipcu 1926 roku wykazała brak realizacji zamówienia przez Francopol. W związku z czym zerwano umowę a dokumentację i zgromadzone materiały przekazano do CWL. Produkcję licencyjną ostatecznie rozpoczęto w CWL w 1927 roku i kontynuowano w PZL do 1929 roku. W dostępnych materiałach źródłowych pisze się o ok. 10 wyprodukowanych samolotach licencyjnych.

Pierwsze egzemplarze zaczęły przybywać z Francji w trzecim kwartale 1925 roku. Ostatnie dostawy zrealizowano w grudniu 1926 roku. Produkcja w Paryżu była nadzorowana m.in. przez inż. Ryszarda Bartla.

W opinii polskich pilotów samoloty SPAD s.61C1 miały początkowo dobrą opinię. Stosunkowo szybko uwidoczniły się problemy z urywającymi się w locie skrzydłami czego przyczyną była m.in. słaba jakość materiałów z jakich produkowano te samoloty we Francji. Wobec takiej sytuacji Wojskowy Zakład Zaopatrzenia Aeronautyki skierował do zakładów Bleriota żądanie wniesienia poprawek w celu poprawienia błędów w kupowanych maszynach. Efektem tego było przysłanie z zakładów Bleriota stosownej dokumentacji umożliwiającej wykonanie niezbędnych poprawek.

Na zlecenie tego samego zakładu w CWL i PZL opracowywano poprawki do konstrukcji samolotu. W 1926 roku w CWL zmodernizowano instalację paliwową oraz gaźnik Claudel. W 1928 roku w PZL inż. Zbigniem Elczanowski opracował wzmocnienie najsłąbszych miejsc samolotu. Rok później wprowadzono udoskonalenie zawieszenia zbiornika paliwa. w 1930 roku opracowano zabezpieczenie przed pękaniem belek w ramach silnikowych. Dodatkowo w jednej z jednostek opracowano wyrzutniki dla bomb 12,5 kg pozwalające na pełną akrobację z podwieszonymi bombami.

Pomimo ogólnych problemów z wytrzymałością konstrukcji w samolotach seryjnych na samolocie rekordowym S.61-4 kpt. Bolesław Stachoń uzyskał 5 kwietnia 1926 roku rekord Polski we wznoszeniu na pułap 6000 metrów. Pobił go 26 lipca tego samego roku, a inż. Jerzy Widawski 10 i 15 września (tego samego roku) pobił dwa inne rekordy Polski.

Z racji dużej ilości wypadków w okresie grudzień 1928 - styczeń 1929 przeprowadzono w PZL badania porównawcze dwóch maszyn - francuskiej z 50 wylatanymi godzinami, oraz polskiej maszynie nr 02 wyprodukowanej w CWL. Badania te wykazały słabą wytrzymałość konstrukcji francuskich. W efekcie w lutym 1929 roku płk. Rayski wydał zakaz wykonywania akrobacji na tych samolotach, oraz nakazał obowiązkowe używanie spadochronów.

Jeszcze tego samego roku skasowano pierwszą partię 30 maszyn. W latach 1930-31 skasowano 80 maszyn, a na przełomie lat 1931/32 wycofano z użytku ostatnie używane maszyny.

Samolot Bleriot SPAD S.61 był jednosilnikowym jednomiejscowym dwupłatem o konstrukcji drewnianej. Kadłub miał konstrukcję skorupową z forniru tulipanowca sklejaną warstwowo na kopycie. Skrzydła drewniane kryte płótnem. Usterzenie drewniane kryte sklejką. Podwozie stałe dwugoleniowe z płozą ogonową.

Uzbrojenie pokładowe samolotu składało się z dwóch chłodzonych wodą km-ów kal.7,7 mm (wz.09 lub wz.09/18) zamontowanych na stałe w kadłubie z synchronizatorem. W Polsce zamontowano dodatkowo rodzime wyrzutkiki bomb 12,5 kg pozwalające na wykonywanie pełnej akrobacji

Na wyposażenie dodatkowe składały się : aparat fotograficzny F-26, fotokarabin oraz instalacja tlenowa.

Załogę samolotu Bleriot SPAD S.61C1 stanowił pilot.

Inne fotografie / ilustracje:

Silnik	Lorraine-Dietrich LD-12Eb (rzędowy, chłodzony wodą)
Moc [KM]	450
Rozpiętość [m]	9,53 nbsp
Długość [m]	6,98
Wysokość [m]	2,90
Powierzchnia nośna [mkw]	29,30
Masa własna [kg]	1166
Masa całkowita [kg]	1565
Prędkość maks. [km/h]	222
Prędkość wznosz. [m/s]	8,69
Pułap [m]	7 500

Źródła:

• Andrzej GLASS, "Polskie konstrukcje lotnicze, tom I", wyd. Stratus 2004
• Andzej MORGAŁA, Biblioteczka Skrzydlatej Polski nr 4 "Samoloty myśliwskie w lotnictwie polskim", WKiŁ, Warszawa 1979
• Andrzej MORGAŁA, "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Bellona Lampart, Warszawa 2003
• Mariusz Wojciech MAJEWSKI, "Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej", ZP Poligrafia, Warszawa 2006
• Tadeusz KRÓLIKIEWICZ "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990