TS-11 Iskra bis

Polski samolot szkolno-treningowy.

Opracowany w zespole konstruktorów pod kier. doc.Tadeusza Sołtyka. W skład zespołu wchodzili następujący inżynierowie:

• Jerzy Świdziński
• Roman Sznee
• Witold Sołtyk
• Jerzy Lamparski
• Tadeusz Zwanicki

Po zatwierdzeniu projektu wstępnego, w latach 1958-59 odbywały się prace konstrukcyjne. W grudniu 1959 r. ukończono budowę prototypu do badań w locie (nr 02). Samolot ten (jeszcze bez uzbrojenia) oblatano 2. lutego 1960 r. Pilotem był Andrzej Abłamowicz. Dalsze dwa prototypy (nr 03 i 04) dołączono do programu badań w locie odpowiednio w marcu i lipcu 1961 r.

Próby w locie wykazały łatwość pilotażu, oraz poprawne zachowanie samolotu w powietrzu. Samolot był zwrotny i sterowny. Kabina została oceniona jako obszerna. Wprowadzono zautomatyzowany rozruch silnika i obsługi podwozie.

Generalnie po zakończeniu prób fabrycznych i państwowych uznano, że ten typ samolotu nadaje się do szkolenia pilotów myśliwskich i myśliwsko-szturmowych.

Jeden z prototypów był poddawany próbom w locie w ZSRR. Próby odbywały się w Monino pod Moskwą w okresie siepień-wrzesień 1961. Maszyna zebrała dobre oceny eksploatacyjne, ale zwycięzcą konkursu została czeska maszyna.

Z powodu braku docelowego silnika SO-1, pierwszy prototyp był napędzany silnikiem Viper 8 pozyskanym z importu. W pozostałych prototypach i części samolotów z pierwszej serii produkcyjnej użyto silnik HO-10 (opracowany na bazie TO-350).

Dodatkowo w prototypach 03 i 04 zamontowano po dwa zamki podskrzydłowe na wyrzutniki bomb, oraz po jednym działku kal. 20 mm i jednym fotokarabinie.

Dopiero 28 kwietnia 1964 r. oblatano prototyp 03 z silnikiem SO-1.

Linię produkcyjną uruchomiono w Mielcu w 1962 r.

W latach 1962-64 wyprodukowano pierwszą serię produkcyjną dla lotnictwa wojskowego (wersja TS-11 Iskra bis). Pierwszy samolot seryjny oblatano 11 października 1963 r. Pierwsze dostawy dla polskiego lotnictwa wojskowego odbyły się w okresie 03.1964 - 05.1965.

W sierpniu 1964 roku dostosowano samolot TS-11 Iskra do bicia rekordów FAI w klasie C-1d dla maszyn o masie w przedziale 1750 - 3000 kg. Egzemplarz ten był już napędzany silnikiem SO-1.

Na tym egzemplarzu pobito rekordy w kategoriach: lot po trasie zamkniętej 100 km, lot po trasie zamkniętej 500 km, lot na bazie zamkniętej 15 km, lot na bazie zamkniętej 25 km. Pierwszy z wymienionych rekordów pobił pilot inż. Andrzej Abłamowicz, a pozostałe trzy inż. pil. Ludwik Natkaniec.

W roku 1966 na 1000-lecie państwa polskiego, zaprezentowano przelot tafli złożonej z 16 samolotów. W tym samym roku oblatano pierwszy seryjny samolot napędzany silnikiem SO-1.

Samo wdrożenie TS-11 Iskra do procesu szkolenia, zmniejszyło ilość używanych typów maszyn w szkolnictwie wojskowym.

W latach 50-tych szkolenie przebiegało na kolejnych typach samolotów: CSS-13, Junak-2, Jak-18, Jak-11, UTIMiG-15. Potem dopiero dopuszczano na samoloty bojowe: Jak-23 i MiG-15.

Po przejściu na szkolenie samolotami TS-11 Iskra, proces szkolenia obejmował loty na samolotach: TS-11 Iskra i SBLim-2. Następnym typem był już samolot bojowy Lim-2. Samoloty TS-8 Bies stosowano już tylko na letnich obozach LWP. TS-11 był używany także do okresowych treningów.

Samolot zaprojektowano jako maszynę wielozadaniową. Mogła mieć dobierane wyposażenie do kilku różnych rodzajów zadań, w tym także dla wylotów typowo bojowych. Dodatkowym atutem była możliwość startu z lotnisk gruntowych.

W początkowym okresie użytkowania stwierdzono zwiększoną awaryjność maszyn. Powodem było użytkowanie przejściowego silnika HO-10. W związku z tym wycofano w 1966 r. z 66 LPSz. wszystkie używane Iskry TS-11 bisA i po zmianie silników na SO-1 przyjęto je z powotem na stan w 1968 r.

Jednocześnie od tego roku rozpoczęto produkcję tych samolotów tylko z silnikiem SO-1. Począwszy od egzemplarza 1H-0221 zmieniono także układ przyrządów w kabinie i zainstalowano fotele wyrzucane używane w samolotach Lim-2. Anteny wysokościomierzy przeniesiono pod kadłub i zamocowano pod laminatowymi osłonami.

Samoloty w wersji TS-11 Iskra bis (zwanej także jako bis A) były produkowane w pierwszych czterech seriach produkcyjnych w ilości 76 egzemplarzy.

Samolot TS-11 Iskra bis (bis A) jest dwumiejscowym wolnonośnym średniopłatem o konstrukcji całkowicie metalowej.

Kadłub półskorupowy. Skrzydło (z kierownicami strug) i usterzenie także o konstrukcji półskorupowej.

Podwozie trójpodporowe chowane w locie.

Kabina hermetyzowana i klimatyzowana z fotelami wyrzucanymi.

Samolot był wyposażony w instalacje: hydrauliczną, pneumatyczną, przeciwoblodzeniową, przeciwpożarową, klimatyzacyjną, tlenową i elektryczną.

W skład wyposażenia dodatkowego wchodziły m.in.:

• radiostacja UKF R-800
• radiowysokościomierz RW-2
• radiokompas ARK-5
• odbiornik znaczników MRP-56

Uzbrojenie podwieszane można było zamontować na dwóch belkach podskrzydłowych. Możliwe było podwieszanie :

• bomb 50 kg
• zasobników Mars-3 (po 4 rakiety S-5 w każdym)
• zasobników Mars-4 (po 8 rakiet S-5 w każdym)
• zasobników strzeleckich Zeus-1

Inne fotografie / ilustracje:

Silnik	HO-10 (odrzutowy)	SO-1 (odrzutowy)
Ciąg [kG]	790	1000
Rozpiętość [m]	10,06	10,06
Długość [m]	11,15	11,15
Wysokość [m]	3,5	3,5
Powierzchnia nośna [mkw]	17,5	17,5
Masa własna [kg]	brak danych	brak danych
Masa całkowita [kg]	brak danych	brak danych
Prędkość maks. [km/h]	620	720
Prędkość wznosz. [m/s]	12	16
Pułap [m]	10 000	11 000
Zasięg [km]	450 - 1200	1200

Źródła:

• Andrzej MORGAŁA, "Polskie samoloty wojskowe 1945-1980", WMON, Warszawa 1981
• Tadeusz KRÓLIKIEWICZ "Polski samolot i barwa", WMON, Warszawa 1990
• A.MISIOREK, T.KRÓLIKIEWICZ, "TBiU nr 13 Samolot TS-11 Iskra", WMON, Warszawa 1971
• Praca zbiorowa, "TS-11 Iskra", AEROMAX, 2001
• Zbiory własne autora