Potez XVA2

Francuski samolot liniowy (rozpoznawczo-bombowy). W lotnictwie polskim używano tych maszyn głównie w eskadrach liniowych.

Plan rozbudowy polskiego lotnictwa z 31.10.1924 roku zakładał wyposażenie 28 eskadr liniowych, z 10-ma samolotami na stanie każdej z nich.

Z Francji sprowadzono 170 maszyn, zakupionych w dwóch transzach. Pierwsze zamówienie złożono w 1923 roku, z finalnym podpisaniem umowy 12.04.1924 roku na zakup 110 egzemplarzy. Drugie zamówienie na 60 maszyn podpisano 10.06.1924 roku. Opiewało ono również zakup dwóch egzemplarzy wzorcowych na potrzeby polskich wytwórni oraz jeden egzemplarz dodatkowy.

Produkcja licencyjna w kraju była prowadzona w dwóch wytwórniach: Zakłady Mechaniczne Plage & Laśkiewicz, oraz w PWS. W ZM P&L wyprodukowano 100 egzemplarzy na podstawie umowy z 24.04.1924 roku. W PWS wyrodukowano 35 maszyn na podstawie klauzuli z dn. 30.11.1925 roku.

Pierwsze siedemnaście egzemplarzy wyprodukowanych we Francji sprowadzono w dwóch lotach. W tzw. I Locie Alpiejskim w 1924 roku leciało 6 maszyn (doleciało 5), a w drugim locie (tzw. "Locie Pirenejskim" z 1925 roku) przeleciało 12 maszyn.

Reszta zamówienia z Francji była dostarczona drogą morską w skrzyniach na trasie Cherbourg - Gdańsk. Transport w kraju odbywał się dalej drogą śródlądową na barkach przez Tczew i Bydgoszcz.

Ostatnie maszyny z zamówienia we Francji dostarczono do czerwca 1927 roku. Płatowce wzorcowe do polskich wytwórni miały w trudno dostępnych miejscach dodatkowe wzierniki oraz odpinane poszycie. Były one dopuszczone do wykonywania lotów, ale zasadniczo używano ich na stanowiskach technicznych.

Oblot pierwszego egzemplarza wyprodukowanego w ZM P&L odbył się 09.06.1925 r. Pilotował go Antoni Mroczkowski. Ostatnie egzemplarze z tej wytwórni dostarczono pod koniec 1927 roku.

W PWS pierwszy egzemplarz oblatano 02.07.1925 roku.

Ostatecznie po praktycznej weryfikacji planu rozbudowy lonictwa okazało się, że założono zbyt dużą ilość samolotów liniowych. W eskadrach zamiast planowanych dziesięciu maszyn wystarczało na potrzeby bieżące sześć oraz dwie zapasowe.

Samoloty Potez XVA2 dostarczono na wyposażenie następujących eskadr liniowych: 11., 12., 21., 22., 23., 24., 31., 32., 33., 34., 35., 36., 41., 42., 43., 44., 55., 61., 62., 64., 65.

W szczytowym okresie w 1926 roku było ok. 150 tych samolotów w eskadrach liniowych.

Samoloty okazały się zbyt powolne jak na maszyny bojowe. Ich osiągi były zbyt słabe i ostatecznie zakwalifikowano je na potrzeby szkolenia.

Kilka samolotów zakupiono ze składek i darowizn.

Z bardziej znanych egzemplarzy znany był Potez XVA2GR (nr. ewid. 40.19) przydzielony do osobistego użytku przez Franciszka Żwirko. Nadał mu nazwę własną "Dal" (imię jego ulubionego psa).

Podczas produkcji w Polsce dokonano kilku modernizacji. Zmieniono egzotyczne drewno używane do budowy płatowca na krajowe. Dopuszczalny przyrost masy wynosił 38 kg. Ponadto podczas produkcji w PWS wprowadzono w części maszyn zamiast francuskich chłodnic beczkowych Lamblin polskie chłodnice taśmowo-ulowe.

Płatowiec 40.116 miał przebudowaną drugą kabinę (obserwatora) na pasażerską.

W 3.PL samolot 40.25 dostosowano do przewozu gołębia pocztowego.

Egzemplarz 40.102 został dostsowany do tzw. "ślepego pilotażu".

Trzy egzemplarze (40.42 z 1.PL, 40.411 z 2.PL, 40.60 z 4.PL) były przerobione samoloty holownicze z wyciągarkami do rękawa H do strzelania w powietrzu.

Ostatecznie w 1928 roku samoloty te uznano za przestarzałe i decyzją z dn. 13.08.1929 roku zmieniono ich kwalifikację z bojowych na szkolne. Samolotów uszkodzonych nie remontowano - były od razu kwalifikowane do kasacji.

Samoloty tego typu trafiły do szkół lotniczych CWOL / OSL, SPL Dęblin, CSPPL oraz CWTL w Bydgoszczy, SPRL w Radomiu, eskadr treningowych w pułkach lotniczych, oraz innych samodzielnych jednostek treningowych.

Z racji dużych nadwyżek samoloty te były jeszcz ena stanie niektórych eskadr w latach 1936/37. W rozkazie z 31.08.1936 roku ograniczono loty na nich do obszaru lotniska, z racji problemów z silnikami Lorraine Dietrich.

Wg oficjalnych zapisów ostatni samolot 40.42 (133. Eskadra Myśliwska, holownik rękawa strzeleckiego) miał wypadek 13.03.1937 roku.

Potez XVA2 był jednosilnikowym samolotem drewnianej konstrukcji w układzie dwupłata.

Kadłub drewniany, kratownicowy z naciągami z drutu. Okapotowanie części silnikowej z blachy aluminiowej, część grzbietowa i część boków pokrycie sklejkowe. Reszta powierzchni kryta płótnem.

Skrzydła dwudźwigarowe. Płat górny trójdzielny, dolny dwudzielny. Poszycie do pierwszego dźwigara kryte sklejką, w dalszej części płótnem. Stojaki między skrzydłami z oprofilowanych rur stalowych.

Usterzenie drewniane z zastrzałami. Poszycie płócienne.

Podwozie stałe dwugoleniowe z oprofilowaną owiewką na oś. Amortyzacja ze sznura gumowego.

Uzbrojenie stanowił jedne km pilota typu Vickers wz.09 kal.7,7 mm, oraz dwa km-y obserwatora typu Lewis wz.15 kal.7,7 mm umieszczone na obrotnicy TO-7. Samolot Potez XVA2 mógł przenosić ładunek bombowy o łącznym wagomiarze 125 kg. Posiadał pionowy wyrzutnik kasetowy zamontowany w kadłubie i poziome wyrzutniki na dolnych powierzchniach dolnego płata.

Dodatkowe wyposażenie stanowił nadajnik K-12, odbiornik R-7, aparaty fotograficzne: ręczny Gaumont F-26, oraz zabudowane Gaumont F-50 i F-120. Dysponowano również ręczną rakietnicą, oraz prądnicą pokładową.

Załogę samolotu Potez XVA2 stanowili pilot i strzelec-obserwator.

Silnik	Lorraine Dietrich 12B (rzędowy, chłodzony wodą)
Moc [KM]	400
Rozpiętość [m]	12,68
Długość [m]	8,70
Wysokość [m]	3,20
Powierzchnia nośna [mkw]	46,00
Masa własna [kg]	1487
Masa całkowita [kg]	1950-2075 (zależnie od wersji)
Prędkość maks. [km/h]	202
Prędkość wznosz. [m/s]	3,85
Pułap [m]	6 000
Zasięg [km]	510

Źródła:

• Andrzej MORGAŁA, "Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939", Bellona Lampart, Warszawa 2003
• Andrzej MORGAŁA, Biblioteczka Skrzydlatej Polski nr 12 "Samoloty bombowe i szturmowe w lotnictwie polskim", WKiŁ, Warszawa 1981
• Tadeusz CHWAŁCZYK, Andrzej GLASS, Biblioteczka Skrzydlatej Polski "Samoloty PWS", WKiŁ, Warszawa 1990
• Tomasz J. KOWALSKI, Biblioteczka Skrzydlatej Polski nr 9 "Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918-1939", WKiŁ, Warszawa 1981