|
||
| Dokumentacja | Narzędzia | Techniki | Galerie | Projekty | Nowości | Linki | Prawa autorskie | ||
Holandia - szlakiem operacji Market-Garden
Założenia ogólne - geneza operacjiPo lądowaniu w Normandii w 1944 roku i po ustabilizowaniu pozycji aliantów we Francji, dyskutowano o dalszych działaniach mających na celu jak najszybsze przybliżenie końca wojny.Jedną z propozycji było przygotowanie uderzenia przez Holandię z pominięciem tzw. "Linii Zygfryda". W ramach takiego przedsięwzięcia założono przekroczenie Renu, oraz podejście na kilkadziesiąt kilometrów od Zagłębia Ruhry. Teoretycznie dawało to możliwość zakończenia wojny jeszcze w 1944 roku. Plan ten gen. Eisenhower'owi przedstawił 10 września 1944 roku marsz. Montgomery. Zakładano użycie 1. Alianckiej Armii Powietrznodesantowej (FAAA - First Allied Airborne Army) i połączenie jej działań z uderzeniem po stronie lądowej.
)
Główne miejsca lądowania na podstawie: Wojciech Markert "Arnhem 1944", Sama operacja była rozwinięciem operacji "Comet" i dla ostatecznej formy planu przyjęto nazwę "Market-Garden". Kryptonim "Market" oznaczał operację powietrzno-desantową, a "Garden" odnosił się do uderzenia lądowego. Uderzenie lądowe miało za zadanie przerwać linię frontu i w przeciągu 48 godzin połączyć się ze spadochroniarzami, którzy opanowali mosty i kluczowe punkty na terenie opanowanym przez wojska Osi. Za podstawowe punkty mające istotne znaczenie dla wyznaczenia korytarza uznano mosty w okolicach miejscowości:
Dodatkowo zakładano znikomy opór sił niemieckich, nie przewidując pojawienia się w rejonach lądowania dużych jednostek pancernych. Do uderzenia powietrzno-desantowego przeznaczono następujące jednostki w ramach I. KPD (I. Korpusu Powietrzno-Desantowego):
W ramach XVIII.KPD (XVIII. Korpusu Powietrzno-Desantowego):
Na terenie zajmowanym przez rzut powietrzno-desantowy stacjonowały następujące jednostki niemieckie:
)
na podstawie: Stephen Badsey "Arnhem 1944 - o jeden most za daleko", Osprey Publishing, Poznań 2011
Działania bojowe16.września 1944 Działania do operacji Market-Garden rozpoczęto już 16 września 1944 roku. Tego dnia o godz. 23:00 RAF bombardował niemieckie lotniska. 17.września 1944 Tego dnia około godz. 08:00 bombardowano lotniska Luftwaffe w Eindhoven, Deele i Ede, oraz inne rozpoznane obiekty o znaczeniu wojskowym. Około godz. 11:30 bombardowano dodatkowo Arnhem i inne miejsca w rejonach zrzutów, znane ze stacjonowania jednostek niemieckich. W godz. 09:30 - 09:45 z 224 baz w Wielkiej Brytanii, nastąpił start samolotów transportowych, szybowców, bombowców i myśliwców osłony. Ostatnie samoloty z pierwszego rzutu wystartowały o godz. 11:35. W locie formacja zrzutowa była ustawiona w dwie kolumny długie na 150 km i szerokie na 5 km. W pierwszym rzucie było 1051 samolotów, oraz leciało 516 zespołów samolot-szybowiec. Zrzut skoczków następował na wysokości 100 metrów przy prędkości 180 km/h. O godz. 12:40 wylądowały w okolicach Arnhem, Eindhoven i Grave oddziały zaznaczające miejsca lądowania dla 1.DPD, 101.DPD i 82.DPD. Dwadzieścia minut później o godz. 13:00 na lądowisku "L" oraz na południe od Wolfheze wylądowały szybowce sztabu 1.DPD. Do godz. 14:08 w rejonach desantowania było ok. 20 tysięcy żołnierzy, 511 pojazdów, 330 dział i moździerzy, oraz 590 ton zaopatrzenia. Straty podczas lotu wyniosły 68 samolotów i 71 szybowców (w tym 2 myśliwce RAF i 18 myśliwców USAAF). Już o godz. 16:00 101.DPD uchwyciła mosty w Neeswijk i Veghel. Rzut lądowy w postaci DPanc Gwardii/XXX.Korpus (bryt.) osiągnął Valkensvard. Most w Son został wysadzony przez pułk szkolny dywizji "Herman Goring". Następnego dnia po dotarciu alianckich oddziałów inżynieryjnych, rozpoczęto stawianie mostu Baileya po którym odbywał się dalszy ruch. Dodatkowo tego samego dnia Niemcy wysadzili dwa mosty na kanale Moza-Vaal i zamknęli tym bezpośrednią drogę z Grave do Nijmegen. W ręce Niemców wpadły też plany operacji, będące na pokładzie jednego z dwóch zaginionych szybowców należących do sztabu I. KPD gen.Browninga. Strona niemiecka ustaliła wstępnie, że głównym celem walk będzie most drogowy w Nijmegen. W związku z tym obrona niemiecka została ustalona w punktach Eindhoven, wzgórza Groesbeek k.Nijmegen, oraz w zachodnich okolicach Arnhem (czyli głównych punktach lądowania 1.DPD, 101.DPD i 82.DPD). Praktycznie już pierwszego dnia operacji dowództwo niemieckie było świadome większości podstawowych zamierzeń operacji Market-Garden. Po zabezpieczeniu przez 1.BPD/I.KPD lądowisk dla szybowców (na zachód od Arnhem), po 15:00 rozpoczęto kierowanie się w kierunku Arnhem drogami Tiger, Lion i Gepard. Ruch ten był opóźniany przez pododdziały Kampfgruppe "Kraft", w szczególności na wysuniętej najdalej na północ drodze Lion. Występowały także zakłócenia w łączności spowodowane przez silną radiostację Luftwaffe. Zaniepokojony brakiem kontaktu z oddziałem mjr Gough'a, dowódca 1.DPD gen.Urquhart opuścił o godz. 16:00 swoje stanowisko dowodzenia. Zablokowany przez niemieckie grupy bojowe działające na zachód od Arnhem, nie mógł powrócić na stanowisko dowodzenia i spędził noc z 3.batalionem/1.BSpad/1.DPD. Natomiast mjr Gough przeprowadzający rozpoznanie po drugiej stronie Oosterbeek, natknął się na nie zabezpieczony prom k. Heveadorp. Z racji braku decyzyjności na stanowisku dowodzenia 1.DPD nie podjął się zabezpieczenia przeprawy promowej. Kampfgruppe "Kraft" walcząca o lądowiska szybowców w okolicy Oosterbeek została wchłonięta przez zgrupowanie gen.Harzer'a. Od tej pory opór sił niemieckich od północnej strony Oosterbeek umocnił się i stanowił skuteczną blokadę sił brytyjskich aż do końca operacji. O godz. 19:30 do mostu drogowego w Arnhem dostał się 2.batalion/1.BSpad/1.DPD dowodzony przez ppłk Frost'a. Zabezpieczył on swymi ludźmi północną stronę mostu. Strona niemiecka po wykryciu sił brytyjskich podczas próby przejazdu Kampfgruppe "Frundsberg" od strony północnej, zablokowała południowy kraniec mostu (zgrupowanie SS gen.Bittrich'a).
18.września 1944 Do godz. 08:00 doszło wzmocnienie przyczółka na moście w Arnhem w postaci części składu 2. batalionu/1.BSpad/1.DPD, oraz elementów dowództwa 1.BSpad/1.DPD oraz środków łączności z 1.DPD. Dodatkowo zapewniono przyczółkowi wsparcie z artylerii 1.DPD. Od samego świtu most drogowy w Arnhem był ostrzeliwany z niemieckiej artylerii. Ok. godz. 09:30 odparto tam atak jednostek SS. Podczas walk ulicznych w Arnhem toczonych przez 1.BPD/I.KPD w odległości 2 km od mostu drogowego został ranny gen.bryg.Lathbury, a gen.maj.Urquhart został całkowicie odcięty i musiał się ukrywać w jednym z budynków. Dowodzenie 1.DPD przejął gen.bryg.Hicks. 1.BSpad/1.DPD została całkowicie odrzucona przez Kampfgruppe "Spindler". Start drugiej fali desantu z Wielkiej Brytanii został opóźniony z powodu mgły nad lotniskami. Samoloty z szybowcami wystartowały dopiero o godz. 10:00, a samoloty ze spadochroniarzami ok. godz. 12:00. Szybowce te (w ilości 428-miu) dotarły na lądowisko 101.DPD (mosty Son, Veghel i St.Oedenrode). O tej samej godzinie wylądowało w okolicy Nijmegen 385 szybowców (strefa walk 82.DPD), gdzie jeszcze tego samego dnia toczono walki z Kampfgruppe "Feldt" o lądowisko dla tego rzutu. Na zachód od Arnhem ok. godz. 15:00 wylądowała druga fala wojsk brytyjskich. Dostarczono 4.BSpad/1.DPD oraz pułk Staffordshire. Jednakże utracono dużą część zaopatrzenia. Po przybyciu dowódcy 4.BSpad/1.DPD na stanowisko dowodzenia 1.DPD miały miejsce spory o dowodzenie 1.DPD pod nieobecność gen. Urquhart'a. Ustały jeszcze tego samego dnia, pozwalając na przygotowanie przebicia się przez Arnhem, w celu wsparcia sił brytyjskich na północnym krańcu mostu drogowego. Dodatkowym problemem były kłopoty z łącznością pomiędzy dowództwem I.KPD, a dowództwem 1.DPD. Nie pozwalało to na realne oszacowanie sytuacji z terenów walk w dowództwie I.KPD. W godzinach południowych wojska brytyjskie dotarły pod Eindhoven i skierowały się do Son. Dopiero wieczorem udało się dotrzeć rzutowi pancernemu XXX.Korpusu (bryt.) pod Son, gdzie rozpoczęto budowę mostu Baileya. Do czasu ukończenia budowy mostu w Son, siły XXX.Korpusu (bryt.) zostały zatrzymane w miejscu. Most w Nijmegen był atakowany od świtu przez 508.ppspad/82.DPD, ale nie został zdobyty. 19.września 1944 Jeszcze przed świtem o godz. 03:30 rozpoczęła atak 1.BSpad posuwając się od Oosterbeek do Arnhem wzdłuż Dolnego Renu. Równolegle z nią posuwała się wzdłuż torów kolejowych przybyła poprzedniego dnia 4.BSpad/1.DPD. Ok. godz. 10:00 atak 1.BSpad/1.DPD uwikłanej w walki miejskie załamał się. 4.BSpad/1.DPD udało się natomiast odbić gen.Urquhat'a. Jednakże żadnej z jednostek nie udało się dotrzeć do północnego krańca mostu. Pozycje brytyjskie przy moście drogowym w Arnhem były ostrzeliwane z moździerzy i dział, a część spadochroniarzy była wyparta z niektórych zajmowanych domów (z 18-tu domów w rękach brytyjskich pozostało 10). Ataki były wykonywane przez SS-Kampfgruppe "Knaust" i "Brinkmann". Most w Nijmegen był ponownie atakowany po południu przez 82.DPD. Jednakże jednostki niemieckie odparły je, nadal utrzymując most w swoich rękach. Natomiast pod Son udało się w godzinach porannych ukończyć most Bailey'a. Dzięki temu pierwsze jednostki XXX.Korpusu (bryt.) dotarły tego samego dnia do Grave. O godz. 13:00 z Wielkiej Brytanii nastąpił start trzeciej fali szybowców. Z powodu problemów z łącznością nie poinformowano o zmianie miejsca lądowania pod Arnhem. I tak lądujący ok. godz. 16:00 rzut szybowcowy 1.SBS został skierowany na strefę "L" pod Arnhem między atakującą SS-Kampfgruppe "Kraft" a jednostki brytyjskie. 1.SBS poniosła tam duże straty i udało się uratować tylko niewielką część z lądujących oddziałów. Trzeci rzut szybowcowy zapewnił także wsparcie w postaci 196 szybowców z artylerią i uzupełnieniami dla 101.DPD zmagającej się z kontratakiem niemieckim pod Son. Na koniec dnia Luftwaffe zbombardowała Eindhoven, gdzie gromadziło się coraz więcej brytyjskich jednostek pancernych XXX.Korpusu (bryt.). 20.września 1944 Z powodu złych warunków pogodowych pozostała część 1.SBS została uziemiona w Wielkiej Brytanii. Ustalono też miejsce ostatecznego zrzutu 1.SBS w okolicach Driel. Celem działań 1.SBS miało być uchwycenie przyczółka oraz opanowanie przeprawy promowej w Heveadorp. W Oosterbeek po ustaleniach z Niemcami oddano im kilka utrzymywanych domów z rannymi, aby mogli oni dostać opiekę medyczną. Pod Son udało się ostatecznie odrzucić atakujące siły niemieckie i brytyjski rzut lądowy dotarł do Grave. Już ok. godz. 14:40 rozpoczęto szturm na most w Nijmegen. Na skutek sporów między generałem SS Bittrich'em a feldmarszałkiem Modelem nie podjęto w porę decyzji o wysadzeniu mostu w Nijmegen. Między innymi dzięki temu faktowi pierwsze czołgi brytyjskie wjechały na niego ok. godz. 19:10. Kampfgruppe "Feldt" atakowała jeszcze wzgórza Groesbeek k.Nijmegen, ale natarcie to zostało odparte. Przyczółek na północnym krańcu mostu drogowego w Arnhem był ponownie ostrzeliwany przez artylerię niemiecką. Dotychczasowy dowódca ppłk Frost został ranny i dostał się do niewoli. Dowodzenie przejął mjr Gough. Na południe od Arnhem zaczęła się umacniać niemiecka obrona. Utrudniło to oskrzydlanie sił niemieckich przez rzut lądowy wojsk brytyjsko-amerykańskich. 21.września 1944 Ok. godz. 12:00 oddziały niemieckie ostatecznie zdobyły północny przyczółek mostu drogowego w Arnhem. Niedobitki brytyjskie walczyły jeszcze dwa następne dni. 1. pułk Border utracił zajmowane wzgórze Westerbouwing znajdujące się koło przeprawy w Heveadorp. Już do końca operacji nie udało się siłom brytyjskim odbić tego istotnego punktu terenowego. Tego dnia udało się ostatecznie wyprzeć niemieckie jednostki znajdujące się między Eindhoven, a Nijmegen. Do godz. 10:00 most w Nijmegen został ostatecznie oczyszczony z niemieckich snajperów. W okolicach Driel wylądowało 750 spadochroniarzy z 1.SBS, którzy wystartowali z Wielkiej Brytanii ok. godz. 14:00. Zaraz po lądowaniu polskiej brygady, zgrupowanie Kampfgruppe "Harzer" zablokowało drogę między Driel, a południowym krańcem mostu drogowego w Arnhem. 22.września 1944 Pomimo odrzucenia oddziałów niemieckich na południe od Nijmegen, ponawiały one ataki. Niemieckie jednostki uzyskały częściową kontrolę nad odcinkiem Uden-Grave. Jednakże dzięki atakom RAF, oraz działaniom brytyjskiego rzutu lądowego oczyszczono ten odcinek z oddziałów niemieckich. Ok. godz. 08:30 udało się przybyć do Driel pododdziałom pułku Household Cavalry. Zgodnie z założeniami 1.SBS podjęła próbę przedarcia się na północny brzeg Dolnego Renu. Ok. godz. 21:00 udało się przedrzeć jedynie 35-ciu polskim spadochroniarzom. Przez cały dzień siły niemieckie atakujące Oosterbeek przegrupowywały się w celu podjęcia ostatecznego natarcia na stanowiska 1.DPD w dniu 23 września 1944 roku. Podczas zebrania w Wersalu podjęto decyzję o kontynuowaniu natarcia aliantów szerokim frontem, zamiast przebijania się przez Arnhem do Niemiec. W związku z tym dowództwo I.KPD dało zgodę na ewakuację 1.DPD z Oosterbeek. 23.września 1944 Dzięki dobrej pogodzie obronę brytyjską w Oosterbeek wspierały działania lotnicze 2nd TAF. O godz. 13:00 wystartował z Wielkiej Brytanii ostatni rzut 1.SBS. Lądowanie polskich spadochroniarzy odbyło się w Oudekeent k.Grave ok. godz. 15:00. Po zrzucie dotarł on do głównych sił 1.SBS w Driel. Sama 1.SBS została tego dnia przyporządkowana pod dowództwo 130.bryg./43.DP. Wieczorem 200 polskich spadochroniarzy z 1.baonu/1.SBS przeprawiło się na drugi brzeg Dolnego Renu. Po stronie niemieckiej feldmarsz. Walter Model przekazał dowodzenie operacją 15.Armii (niem.) i 1.Armii Spad. (niem.) zwalniając tym z odpowiedzialności siły okupacyjne w Holandii i dowództwo IV. Okręgu Wojskowego (niem.). Niemieckie jednostki ponawiały rano ataki pod Veghel (rejon 101.DPD), ale zostały odrzucone przez spadochroniarzy amerykańskich. XXX.Korpus (bryt.) niestety nie poczynił tego dnia wielu postępów i zajął niewielką część terenu. 24.września 1944 O świcie, na południu pod Veghel ponownie zaatakowały jednostki niemieckie, opanowując czasowo pewien odcinek drogi i przerywając ruch brytyjskiego rzutu lądowego. Odcinek ten został on odbity jeszcze tego samego dnia przez 11.DPanc (bryt.). Tak jak poprzedniego dnia ponownie 2nd TAF wykonała wyloty na wsparcie pozycji brytyjskich w Oosterbeek. O godz. 15:00 ogłoszono porozumienie o przerwaniu ognia. 700 rannych żołnierzy alianckich z Oosterbeek oddano pod niemiecką opiekę medyczną. Oczywiście oddano też kolejny kawałek zajmowanego przez 1.DPD obszaru. Siły niemieckie w rejonie Arnhem i Oosterbeek zostały w tym czasie wzmocnione Pz.Kpfw.VIB Konigstiger. Wieczorem oceniono w Driel warunki przeprawowe i podjęto decyzję o wycofaniu 1.DPD z pozycji w Oosterbeek w nocy z 24 na 25 września 1944. Jednakże pomimo podjęcia tej decyzji przez naczelne dowództwo - nie podjęto się jej realizacji. 25.września 1944 W nocy ok. godz. 02:00 rozpoczął się szturm dwóch kompanii 4. baonu pułku Dorsetshire 43.DP przez Dolny Ren po zachodniej stronie pozycji 1.DPD. Niestety nie udało się utrzymać przyczółka i ostatecznie wycofano się z dużymi stratami wśród oddziałów desantowych. W związku z tym rozpoczęto omawianie operacji Berlin, czyli planu wycofania 1.DPD z Oosterbeek. Podczas dziennych walk z siłami niemieckimi, 1.DPD była zmuszona pozostawić kolejną liczbę 500 rannych w Oosterbeek. Wieczorem i w porze nocnej siłami 43.DP rozpoczęto organizację przeprawy ewakuacyjnej pod Renkum. Tego dnia jedynie XXX.Korpus (bryt.) zdobył Elst (strefa 82. DPD) przekraczając rzekę Waal. O godz. 21:00 rozpoczęto ewakuację 1.DPD spod Oosterbeek przez Dolny Ren. 26.września 1944 O godz. 05:50 zakończyła się ewakuacja 1.DPD z Oosterbeek. Ostatecznie z walczących tam 10 300 spadochroniarzy z 1.DPD i 1.SBS wróciło 2398 (w tym 160 z 1.SBS). W samej 1.SBS straty wyniosły 378 żołnierzy. Ostatecznie o godz. 14:00 jednostki niemieckie zajęły cały rejon zajmowany przy hotelu Hartenstein. Po 26.września 1944 Holenderski ruch oporu P.A.N. zapewnił powrót 240 kolejnych ukrywających się żołnierzy alianckich. WnioskiCała operacja była poddana dużej krytyce.W wykorzystanej literaturze wskazuje się m.in. poniższe przyczyny klęski aliantów:
Zdjęcia z odwiedzonych w 2011 roku miejsc: Podziękowania dla Tomka za umożliwienie zebrania materiału fotograficznego oraz zwiedzenia obiektów podczas wspólnej wyprawy do Veldhoven.
Materiały źródłowe:
Tekst, ilustracje i zdjęcia: Paweł Piwoński
|
||
| 25.05.2013 © Modelarstwo PawłaP |