|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dokumentacja | Narzędzia | Techniki | Galerie | Projekty | Nowości | Linki | Prawa autorskie | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Twierdza Dęblin (Iwangorod)
Geneza i stopniowa rozbudowaHistoria twierdzy dęblińskiej znanej także jako Iwangorod, ma swoje początki w nadaniach dla rosyjskich generałów mających swój udział w przyczynieniu się do upadku Powstania Listopadowego.Samo miejsce usytuowania twierdzy wynikało z charakterystycznego połączenia się biegów rzek Wieprz i Wisła i nadania naturalnych cech obronnych temu miejscu. Zwracali na to uwagę nie tylko rosyjscy generałowie, ale także generałowie napoleońscy m.in. gen. Jan Mallet czy też gen. Ignacy Prądzyński. Tak więc ze wzrostem znaczenia południowego odcinka Wisły, po ustaleniu granic po Kongresie Wiedeńskim, wybrano miejsce połączenia Wieprza i Wisły jako zabezpieczenia od strony południowej, przepraw i linii komunikacyjnych do imperialnej Rosji. Tereny w okolicach Dęblina zostały nadane feldmarszałkowi Iwanowi Paskiewiczowi za zasługi w stłumieniu Powstania Listopadowego, oraz za zdobycie Warszawy. Plany twierdzy sporządził rosyjski generał Iwan Dehn. Z racji jego zaangażowania w prace przy budowie twierdzy Modlin (Nowogeorgijewsk), prace w Dęblinie rozpoczęto w 1837 roku - pięć lat po położeniu kamienia węgielnego pod budowę twierdzy Iwangorod. W literaturze tematu zwraca się uwagę na nietypową kolejność powstania obiektów wokół twierdzy dęblińskiej. Najpierw bowiem powstała sama twierdza Iwangorod, a dopiero później samo miasto - na terenie wsi Dęblin i Mokrzyce. Samo miasto nazwano Irena, na cześć żony Teodora Paskiewicza - syna feldmarszałka Paskiewicza. Obecnie tereny te są Starówką Dęblina, a dzielnicę tę na mapach wymienia się jako Dęblin-Irena. Jako pierwsza z całej twierdzy powstała cytadela, opierająca się o koryto Wisły. Była ona opracowana na planie trzech bastionów i dwóch półbastionów, które połączono tzw. kurtynami. Sama cytadela składała się z dwupoziomowych koszar obronnych, dwóch kaponier z dziedzińcami, pałacyku komendanta, cerkwi i magazynów.
Posiadała trzy bramy: Drugi etap prac rozpoczęto w 1847 roku dodając na przedpolu cytadeli na wschodnim brzegu Wisły dwie reduty (Kątskiego, Zajączka) oraz trzy tzw. lunety (Małachowskiego, Dwernickiego, Rozbickiego), a na zachodnim brzegu Fort Gorczakowa - do obrony przepraw na Wiśle.
1. Brama Mikołaja (warszawska), 2. Brama Jerzego (lubelska), 3. Brama Włodzimierza (wiślana), 4. Luneta Małachowskiego, 5. Luneta Dwernickiego, 6. Luneta Rozłuckiego na podstawie: Stanisław M. Przybyszewski "Historia garnizonu Dęblin w latach 1832-1939", W części prac w latach 1852-53 w obrębie twierdzy Iwangorod brał udział przyszły dowódca Powstania Styczniowego - Romuald Traugutt. Był wówczas w stopniu porucznika wojsk carskich z przydziałem w 3. batalionie saperów w Żelechowie. W późniejszym okresie rosyjskie władze przyjęły strategię ew. kierunków działań w kierunku zachodnim na Berlin i Wiedeń. W związku z tym istotny stał się system wysuniętych twierdz nadgranicznych opartych o rzeki Niemen, Wisła i Bugo-Narew. W oparciu o te dyrektywy, w 1870 roku pod kierownictwem gen. Edwarda Iwanowicza Totlebena opracowano nowy system umocnień fortyfikacyjnych na zachodnich granicach Rosji. Punktami szczególnymi były twierdze Warszawa, Iwangorod (Dęblin), Nowogeorgijewsk (Modlin), Brześć Litewski. Wzrosło znaczenie Warszawskiego Rejonu Umocnionego (Warszawa - Nowogeorgijewsk (Modlin) - Zegrze), oraz rejonu nad Niemnem (Kowno - Olita - Grodno). Na Bugo-Narwi powstały ufortyfikowane przedmościa w Pułtusku i Ostrołęce oraz twierdze w Ossowcu i Łomży. Na samym południu linię obrony zamykały: Iwangorod (Dęblin) na Wiśle, oraz Brześć Litewski na Bugu. W związku z tym w latach 1879-1882 przeprowadzono trzeci etap modernizacji twierdzy w Dęblinie. Wybudowano wówczas na wschodnim brzegu Wisły cztery forty artyleryjskie, a po zachodniej stronie dwa. Całość tworzyła zamknięty pierścień wokół cytadeli. W 1882 roku wybudowano most kolejowy dla linii kolejowej na Wiśle. W celu uszczelnienia pierścienia obrony wokół cytadeli zbudowano dodatkowo Fort Wannowski między fortami V. i VI. Oprócz uszczelnienia zbyt szerokiego przedpola między fortami V. i VI., miał także za zadanie wzmocnić obronę przebiegającej przez niego linii kolejowej.
na podstawie: Na przełomie XIX i XX wieku nieznacznie zmodernizowano twierdzę w obrębie fortów V. i Wannowskiego. W 1910 wydano dyrektywę o kasacji twierdz Królestwa Polskiego. Było to związane z cofnięciem się obrony do linii Wilno - Grodno - Białystok - Brześć. Część twierdz pozostawiono z racji wykazania ich jako ośrodków panowania władzy carskiej. W przypadku twierdzy Iwangorod (Dęblin) nie zrealizowano tego polecenia w całości, ale wojsko opuściło umocnienia, co doprowadziło do ich dewastacji przez okoliczną ludność.
I WŚ - przygotowania oraz okres walkTuż przed wybuchem I WŚ rozpoczęto przywracanie zdolności obronnych twierdzy przez zagęszczanie zabudowy międzypól fortowych. Ówczesny komendant twierdzy gen. Eugeniusz de Hennig Michaelis wydał rozkaz umacniania twierdzy już na początku sierpnia 1914 roku. W tym czasie 8 sierpnia do twierdzy przybył płk inż Aleksy von Schwarz. Pod koniec sierpnia 1914 próbowano przekupić ówczesnego komendanta gen. Eugeniusza de Hennig Michaelis'a do poddania twierdzy. Propozycja ta została jednak odrzucona. Źródła mówią o złożeniu oferty od 500 tysięcy do 1 miliona rubli. 30 sierpnia 1914 roku nowym komendantem twierdzy został płk Aleksy von Schwarz. Wraz ze zmianą stanowiska na komendanta twierdzy Iwangorod został także awansowany na stopień generała. Mając doświadczenie w obronie i umacnianiu fortyfikacji, zajął się on naprawą twierdzy Iwangorod (Dęblin) oraz dodatkową rozbudową rejonów obrony. Między fortami V., VI. i Gorczakowa na odcinku 6 km zabudowano reduty (zamknięte umocnienia ziemnne), a na ich przedpolach wykonano okopy z przeszkodami. Artyleryjskie baterie ziemne były umieszczone z tyłu ww. umocnień. Z powodu braku wysuniętych pozycji przystosowanych do toczenia walk typowo pozycyjnych, zbudowano w odległości 4 km od fortów półstałą pozycję wysuniętą. Przyjęła ona na siebie pierwszy atak wojsk niemiecko-austryjackich w 1914 roku.
na podstawie: W.W.Jakowlew, N.I.Szmakow "Fortyfikacja stała przed i w czasie I Wojny Światowej", Wydawnictwo Forteca, 2004, Przasnysz Linia Iwangorod (Dęblin) - Łuck - Dubno stała się pozycją wyjściową wojsk rosyjskich na Austro-Węgry. Natomiast od linii Warszawa - Iwangorod (Dęblin) miała się odbić część wojsk zebranych z Prus Wschodnich i Śląska. Po rozpoczęciu działań wojennych pod twierdzę Iwangorod podeszły wojska austryjackie i niemieckie. 9 października 1914 roku pierwsze działania przeciw twierdzy Iwangorod podjęła strona niemiecka. W dniach 23-26 października 1914 podczas intensywnych walk w Laskach i Anielinie brały udział wojska austryjackie, a w ich składzie był m.in. 1. Pułk Piechoty Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Po niecałym miesięcznym oblężeniu twierdzy, wojska państw centralnych ostatecznie wycofały się, odstępując od szturmu 26 października 1914 roku. Straty po obydwu stronach szacowano na 100 tysięcy poległych. Dalsza rozbudowa i umacnianie twierdzy trwała, aż do końca lipca 1915 roku. Na skutek przełamania pod Gorlicami przez wojska państw centralnych, zapadła decyzja o ewakuacji twierdzy. Ewakuację rozpoczęto 25 lipca 1915 roku. 4 sierpnia 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły forty, baterie i urządzenia obronne cytadeli. Ewakuowano całą załogę, artylerię i zapasy. Jeszcze tego samego dnia na teren twierdzy weszły wojska niemiecko-austryjackie. Cytadelę obsadziły wojska niemieckie, a umocnienia na lewym brzegu Wisły były obsadzone przez wojska austryjackie. W okresie od 1 stycznia do 28 sierpnia 1917 roku na terenie Zajezierza stacjonował 6. Pułk Piechoty Legionów. Po tzw. "kryzysie przysięgowym" żołnierze ci zostali usunięci z rejonu twierdzy i przewieziono ich do Przemyśla. Do listopada 1918 roku twierdza Iwangorod (Dęblin) była miejscem internowania dla zbuntowanych żołnierzy Legionów Polskich.
Okres międzywojennyPo zakończeniu działań I WŚ twierdza Dęblin funkcjonowała jako miejsce kwarantanny dla oficerów Polaków z innych armii. Do stycznia 1919 roku w rejonie twierdzy dęblińskiej stacjonował 34 Pułk Piechoty. Od kwietnia do października tego samego roku formowano w Dęblinie 9. Pułk Artylerii Ciężkiej. W późniejszym okresie miejsce to służyło jako punkt formowania innych jednostek oraz ośrodek prowadzenia kursów dla kadr. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Dęblin był punktem koncentracji sił wykonujących tzw. manewr znad Wieprza, na szturmujące Warszawę wojska bolszewickie. Po udanym odparciu sił Rosji Radzieckiej, w rejonie twierdzy Dęblin był utrzymywany jeden z istniejących obozów jenieckich dla żołnierzy bolszewickich. W latach od 19 sierpnia 1921 roku aż do 1939 roku, na terenie twierdzy w Dęblinie stacjonował 15 Pułk Piechoty. Sama twierdza pełniła już tylko funkcje typowo garnizonowe. W latach 1922-23 wykonywane były tam tylko drobne prace remontowe.
II WŚPodczas II WŚ sama twierdza nie pełniła funkcji typowo obronnych. Funkcjonował na jej terenie obóz jeniecki Stalag 307. Poważniejsze walki jakie były toczone w rejonie twierdzy dęblińskiej odbywały się w dniach 28 lipca - 2 sierpnia 1944 roku. 1. AWP uchwyciła na krótki czas przyczółek w rejonie wsi Głusiec, angażując tu niemieckie siły podczas walk pod Magnuszewem. Polskie straty wyniosły 873 żołnierzy.
Po II WŚOd zakończenia II WŚ na terenie twierdzy w Dęblinie stacjonowały głównie wojska inżynieryjne. Obecnie jest to 1. Batalion Drogowo-Mostowy "Dębliński".
Obecny stan twierdzy dęblińskiejObecny stan cytadeli pozwala na stacjonowanie w niej jednostek wojskowych. W sali tradycji jest wiele materiałów i artefaktów ze wszystkich wspomnianych okresów historii tego dzieła fortyfikacyjnego. W dobrym stanie są bramy Lubelska i Warszawska. Na prezentowanych zdjęciach jest pokazana brama Lubelska. Z fortów w dobrym stanie pozostały II. i VI. Forty IV. i Gorczakow zostały całkowicie zniszczone. Po fortach I., III., V. i Wannowskim pozostały resztki elementów albo ruiny. Podziękowania dla Seminarium Doktoranckiego przy Instytucie Nauk Humanistycznych AON w Rembertowie za umożliwienie zebrania materiału fotograficznego oraz zwiedzenia obiektu
Materiały źródłowe:
Paweł Piwoński
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 23.02.2013 © Modelarstwo PawłaP |
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)
)